In dit blog licht ik globaal toe hoe onze eetlust wordt gereguleerd. In deel 2 van dit blogonderwerp dat in augustus 2012 wordt gepost, behandel ik de meest bekende ziektebeelden (die te maken hebben met een verstoorde eetlust) en in deel 3 dat in september 2012 wordt gepost, geef ik tips hoe je naar een gezonde en verantwoorde eetlust toe kunt werken.
Hoe wordt onze eetlust gereguleerd?
Onze eetlust wordt op verschillende niveaus in ons lichaam gereguleerd door een uiterst complex samenspel van enzymen, hormonen, neurotransmitters en andere boodschappers die in de hersenen (centraal en autonoom zenuwstelsel), het spijsverteringskanaal en in de onderhuidse vet massa worden afgegeven. Één van de belangrijkste organen die dit samenspel coördineert is de hypothalamus. De Hypothalamus bevindt zich in de hersenen en houdt zich met name bezig met de organisatie van gedragingen (neurologisch verkeer in diverse hersencircuits en aansturing van organen) die zorgen voor de overleving van het individu en het soort.
Hongergevoel zet aan tot het zoeken naar voedsel. In de loop van de geschiedenis zijn er langdurige periodes van voedselschaarste geweest. Het opslaan van extra calorieën was toen een goede overlevingsstrategie. Je zou je af kunnen vragen waarom we ook over een verzadigingsmechanisme beschikken. Er zijn een aantal zeer aannemelijke theorieën. Zo zou je kunnen stellen dat we dankzij het verzadigingsmechanisme niet de hele dag door naar voedsel hoeven te zoeken, waardoor we tijd overhouden voor de voortplanting. Ook zou je kunnen stellen dat een uitgedijd lichaam de mobiliteit en fitheid ernstig beperken, waardoor we o.a. minder weerbaar zijn tegen bedreigingen.
Wetenschappers zijn al jaren bezig om de geheimen van de regulatie van onze eetlust te doorgronden. Eén ding is zeker: de regulatie van de eetlust vindt hoofdzakelijk op onbewust niveau in onze hersenen plaats. Daar onze hersenen worden gevormd door het principe van nature en nurture, verschilt dus ook de regulatie van de eetlust per persoon. Een verstoring op de lange en of korte termijn in bepaalde hersencircuits door bijvoorbeeld aangeboren hersenletsel, mentaal of fysiek trauma, distress, eustress, etc. kan een negatief effect hebben op de regulatie van de eetlust.
Wanneer kun je spreken van een gezonde en verantwoorde eetlust?
Een gezonde en verantwoorde eetlust zou je naar mijn mening kunnen koppelen aan het vermogen om adequaat aan de caloriebehoefte (energiebehoefte) van het lichaam te voldoen. In een periode van een aantal weken waarin je structureel véél te weinig calorieën binnenkrijgt dan dat je lichaam nodig heeft, verlies je al snel vet massa en mogelijk ook spiermassa. Als deze tekorten te lang aanhouden, is de kans groot dat je hormonaal uit balans raakt en dat je lichaam zichzelf uiteindelijk in bescherming gaat nemen door middel van het verlagen van de stofwisseling.
Andersom zal je tijdens een periode van een aantal weken waarin het lichaam structureel véél meer calorieën binnenkrijgt dan dat het nodig heeft al snel vet massa en/of spiermassa opbouwen en is de kans groot dat je op den duur ook hormonaal uit balans raakt.
In een situatie waarin een periode van caloriebeperking wordt opgevolgd door een periode van stelselmatig “over” eten, zoals bijna altijd het geval is na een crash dieet, zal je lichaam nog sneller dan voorheen aanzetten in vet massa; dit fenomeen wordt het “jo-jo” effect genoemd.
Als je hersenen op de lange termijn onder invloed van honger en verzadigingssignalen jouw lichaam succesvol blijven aanzetten tot actie om ervoor te zorgen dat er niet veel meer en niet veel minder calorieën binnen komen dan nodig, zou je naar mijn mening kunnen spreken van een gezonde en verantwoorde eetlust. Hier dien ik wel aan toe te voegen dat er dan geen sprake mag zijn van onder- of overgewicht* en dat ik met betrekking tot calorieën uit ga van verantwoorde calorieën; lees gezonde en voedzame levensmiddelen. Heel simpel: 400 calorieën aan fastfood verschilt totaal van 400 calorieën aan groenten en gevogelte.
* overgewicht veroorzaakt door een te hoog vetpercentage
Welke boodschappers spelen een rol bij het temmen van het hongergevoel?
Leptine beïnvloedt net als insuline de eetlust via de hypothalamus op de lange termijn. De leptine waarden stijgen met name wanneer onderhuidse vet massa toeneemt. Leptine is het hormoon dat een gevoel van verzadiging schept dat ons hongergevoel verlaagd en ervoor zorgt dat het ghreline niveau daalt. Leptine geeft signalen aan de hersenen om vet op te slaan of te verbranden. Regelmatig vasten of caloriebeperking kan de gevoeligheid voor leptine aantasten. Dit kan leiden tot een versterkt hongergevoel, onbedwingbare trek en een gebrek aan energie. Voorzichtigheid is dus geboden bij het vasten op de lange termijn daar het dus o.a. kan leiden tot ongecontroleerde vreetbuien.
Mensen met overgewicht hebben vaak een te hoog gehalte aan leptine in de bloedsomloop en zijn vaak immuun voor de effecten van leptine. Hierdoor raken ze moeilijk verzadigd. Mensen met anorexia nervosa of met bulimia nervosa hebben over het algemeen juist een buitensporig lage concentratie van leptine in hun bloedsomloop. Bij mensen met anorexia nervosa is daarbij het ghreline gehalte abnormaal hoog in hun bloedsomloop. Dit in tegenstelling tot de bloedsomloop van bulimia- of eetbuistoornispatiënten waarin de ghreline waarden abnormaal laag zijn.
Ook de zogenoemde darmhormonen (GLP-1, PYY 3-36 en CCK) geven de hersenen via de bloedbaan het signaal dat er sprake van verzadiging is.
Naast de bovengenoemde boodschappers die een rol spelen bij het verzadigingsmechanisme zijn er ook boodschappers die het hongergevoel kunnen verlagen, waaronder het stresshormoon CRH. Daarnaast zijn er TNFa en interleukins. Dit zijn zogenoemde mediator cellen die niet onder de groep van hormonen en neurotransmitters vallen. Ze maken deel uit van het immuunsysteem. De complexe werking van het immuunsysteem is er met name op gericht om cellen in de zogenoemde targetzone rust te geven, opdat er herstel plaats kan vinden. Dit verklaard waarom ziekte, pijn en of ontstekingsreacties vaak samen gaan met een verminderde eetlust.
Welke boodschappers spelen een rol bij het bevorderen van het hongergevoel?
Ghreline is het hormoon dat voornamelijk in de maag wordt afgescheiden wanneer onze energievoorraden beginnen te dalen. Ghreline wordt ook aangemaakt in de hersenen (in de hypothalamus) en het zet de hypofyse aan tot het verhogen van de afgifte van groeihormoon. Tevens speelt ghreline een belangrijke rol in de hippocampus waar het de leervaardigheid stimuleert. Dit zal ongetwijfeld te maken hebben met het feit dat we amper 10.000 jaar geleden nog vaak voor de uitdaging stonden om met inventieve oplossingen te komen om onze knagende honger aan te pakken.
Tot slot zijn er de boodschappers dopamine, serotonine en melatonine (slaaphormoon) die een belangrijke rol spelen bij de regulatie van onze eetlust. Onder invloed van de hoogte van de concentratie van deze boodschappers gaan we juist meer of juist minder eten. De hoogte van de concentratie van bovengenoemde boodschappers is sterk afhankelijk van de stress die we ervaren en van onze verlangens om toe te geven aan bepaalde bevredigingsmechanismen (beloning circuits). Meer hierover in deel 2 van dit blogonderwerp.
Het controleren van onze eetlust is niet alleen een kwestie van wilskracht, je bent afhankelijk van de kwaliteit van de betrokken organen, de noodzakelijke productie van de betrokken hormonen en neurotransmitters en de gevoeligheid van de receptoren voor de diverse “honger” hormonen. Ook mogelijke verstoringen in de betrokken (complexe) hersencircuits oefenen onbewust invloed uit op de regulatie van onze eetlust.
Indien je regelmatig problemen ervaart bij de regulatie van de eetlust zou je je af kunnen vragen of het de moeite waard is om een medicus (bijv. de huisarts) raad te plegen over eventueel poliklinisch onderzoek naar o.a. de functie van bepaalde organen en naar diverse waarden van de zogenoemde honger hormonen in jouw lichaam. In het geval van een ernstig verstoorde eetlust is het naar mijn mening beter dat je weet wat er aan de hand is, zodat je je daar op kunt instellen als je een schoonheids- en of gezondheidsdoel nastreeft.
Bedankt voor het lezen van mijn blog. Ik stel het erg op prijs als je jouw mening en ervaringen met betrekking tot het blogonderwerp wilt delen. Reageer direct op dit blog op de website of via mijn andere social media kanalen. Uiteraard stel ik het erg op prijs wanneer je mij via de social media volgt. Tot de volgende keer!
Met vriendelijke groet,
Robert Schoot, CSCS
NSCA-Certified Strength and Conditioning Specialist, Performance Coach en Personal Trainer in Amsterdam